معدن الفوائد و مخزن الفرائد (کتاب)«مبانی الاصول»، تالیف میرزا محمد هاشم خوانساری اصفهانی چهارسوقی (۱۲۳۵- ۱۳۱۸ ق)، است که در سال ۱۳۱۷ ق (یک سال پیش از وفات مؤلف)، تالیف شده است. ۱ - ساختار کتابکتاب، مشتمل بر یک مقدمه، دو قسم و یک خاتمه است. در انتهای اثر، پنج رساله فقهی- اصولی ایشان آورده شده است. ۲ - گزارش محتوا۲.۱ - مباحثپارهای از مباحث مطرح شده در کتاب، بدین قرار است: بیان مراتب ادله و اینکه مفاد آنها یا کشف از واقع است و یا بیان راه کاری عملی که پس از دست رسی نداشتن به واقع به آن مراجعه می‌شود؛ دفع اشکال وارده بر حجیت علم ؛ عدم اعتبار قطع قطاع و حکم کسی که در حکم قطاع است؛ توجیه قیاساتی که در کلام اهل بیت علیه‌السّلام وارد شده است؛ بیان طرق غیر علمی ؛ سر اجماعی که بر حجیت اخبار واحد ادعا شده است؛ مدار در مفاهیم الفاظ بر ظن است؛ معنای اصلی که در مدلول‌های الفاظ به آن تمسک می‌شود؛ حجیت بینه از باب تعبد است؛ مقتضای آیات و روایات و... لزوم تحصیل علم در مقام امتثال است یا چیز دیگر؟؛ بیان سر تکالیف شاقه در مورد امت‌های گذشته ؛ تعارض اصول و قواعد ؛ حکم شبهه محصوره وجوبیه و تحریمیه ؛ حکم تعارض بین اصل عملی و کاشف تعبدی ؛ تمسک به قاعده عدم ، برای اثبات اصاله الصحه ؛ بدین معنا که هر شی ء وجودی نیازمند به دلیل بوده و عدم آن، احتیاج به دلیل ندارد، خواه قائل به حجیت استصحاب باشیم یا نه؛ تبیین مسئله صحیح و اعم و اشتباه بسیاری از اصولیون در آن که ثمره مسئله را جواز تمسک به اصل برائت و ما فی حکمه، بنا بر قول به اعم و عدم جواز اخذ به آن دو، بنا بر قول به صحیح، قرار داده‌اند؛ بیان وجه حجیت استصحاب (نویسنده، ابتدا، ده قول مختلف را در این موضوع ذکر کرده و در آخر به تبیین قول مختار که عبارت است از اینکه اکثر اصولیون به دلیل اخبار معتبره مستفیضه، قائل به حجیت استصحاب اند، پرداخته است)؛ پاسخ به اشکالات وارده بر مضمره زراره [۱]
معدن الفوائد و مخزن الفرائد،ساله فى الاستصحاب، خوانسارى، محمد هاشم بن زين العابدين، ص۴۷.
؛ عدم حجیت استصحاب، در صورت شک ساری و اینکه استصحاب مانند قاعده ید و... تعبدا ناظر به واقع است؛ بررسی برخی از اشکالات محدث استرآبادی ؛ استصحاب عرضی و بیان معنای آن؛ استصحاب احکام، موقوف بر فحص از معارض است؛ عدم لزوم فحص از معارض، در استصحاب موضوعات؛ بیان اشتباه عجیب صاحب « مفاتیح الاصول » در مبحث استصحاب؛ تحقیق استصحاب زمان و زمانی به تفصیل؛ ذکر اخبار وارده در موارد استصحاب؛ اصل مثبت و عمل فقها به اصل مثبت در مقامات عدیده؛ کلمات صاحب فصول در نفی اصل مثبت و ذکر ادله نافین و مثبتین اصل مثبت؛۲.۲ - رساله‌ها۲.۲.۱ - وجیزه عزیزهنویسنده، برخی مطالب مهم اصولی و قواعد شرعی را در ایام جوانی به نظم درآورده است. وی، تصریح می‌کند که تمام سعی خود را در تنقیح مطالب آن نموده است. این رساله، مشتمل بر یک مقدمه و چند مطلب است. در مقدمه، تعریف ، موضوع و غایت اصول فقه به نظم درآمده است. مطالب رساله، عبارت است از: اجتماع امر و نهی ، اجماع منقول ، شهرت ، کیفیت حجیت ظنون مخصوصه، اصاله البرائه، حجیت استصحاب، برخی از مسائل اجتهاد . [۲]
معدن الفوائد و مخزن الفرائد، وجيزه عزيزه،خوانسارى، محمد هاشم بن زين العابدين، ص۱.
۲.۲.۲ - رساله فقه الرضادر این رساله، اعتبار رساله مذکور مورد بررسی قرار گرفته است. نویسنده، تحقیق این موضوع را متوقف بر بسط و تدقیق و تامل عمیق دانسته و به قدر وسع در تنقیح این مطلب کوشیده و در آخر فقیه ماهر را از مراجعه به فتاوای این کتاب ناگزیر دانسته است. [۳]
معدن الفوائد و مخزن الفرائد، رساله فقه الرضا،خوانسارى، محمد هاشم بن زين العابدين، ص۱.
۲.۲.۳ - ساله فى حال ابی بصیردر سند بسیاری از روایات، ابی بصیر است، بدون آنکه نام او ذکر شود، لذا بسیاری از فقهای متاخر، آن اخبار را به جهت اشتراک ابی بصیر بین چهار شخصیت ثقه و ضعیف ، تضعیف می‌کنند. این موضوع انگیزه لازم را برای نگارش این رساله فراهم آورده است. [۴]
معدن الفوائد و مخزن الفرائد، ساله فى حال ابی بصیر، خوانسارى، محمد هاشم بن زين العابدين، ص۴۶.
۲.۲.۴ - رساله العصیرنویسنده، در تبیین انگیزه نگارش این رساله، می‌نویسد که بارها تصمیم به نگارش تحقیقی در احکام عصیر ( آب انگور حرارت دیده) نمودم، چرا که شاهد انتشار اقسام مختلف این موضوع مهم بین مردم بودم، اما حوادث روزگار مانع از نگارش آن می‌شد. در این رساله، این موضوع که آب انگور، آیا با حرارت دیدن و غلیان نجس می‌شود یا نه و مسائل مختلف آن مورد بررسی قرار گرفته است. [۵]
معدن الفوائد و مخزن الفرائد، رساله العصیر، خوانسارى، محمد هاشم بن زين العابدين، ص۱.
۲.۲.۵ - مقالات اللطيفهاین رساله، در ضمن ۱۴ بخش تحریر شده است که اهم موضوعات آن عبارت است از: بیان مسئله حجیت مفهوم شرط ، حجیت حکم عقل قاطع ، اجماع منقول ، شهرت ، تقلید ، حقیقت و مجاز ، بیان حکم تکلیفی و وضعی ، برخی از فواید رجالیه ابداعی. [۶]
معدن الفوائد و مخزن الفرائد، مقالات اللطيفه، خوانسارى، محمد هاشم بن زين العابدين، ص۱.
۲.۳ - خاتمهنویسنده، در خاتمه، به بیان طرق اجازات که در زمان مؤلف شایع بوده و ذکر حدیث شریفی در اصول عقاید می‌پردازد، سپس در انتهای کتاب از اینکه نسبت به علم کلام توجه کمتری می‌شود، اظهار نگرانی کرده و از محققین می‌خواهد که به اصول عقاید که اشرف علوم است، اهتمام بیشتری داشته باشند. ۳ - وضعیت کتاباین کتاب، در سال ۱۳۱۷ ق، چاپ سنگی شده است. عناوین مطالب کتاب، در حاشیه آن ذکر شده است. برخی توضیحات نیز در حاشیه دیده می‌شود. ۴ - پانویس
۵ - منبعنرم افزار جامع اصول فقه، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی. رده‌های این صفحه : کتاب شناسی | کتب اصولی شیعه
|